Blog

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Φέτος είναι η επέτειος των 100 χρόνων από την έναρξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Ο «Μεγάλος Πόλεμος» ή ο «Πόλεμος που θα τελειώσει όλους τους πολέμους», όπως λανθασμένα ονομάστηκε αμέσως μετά την λήξη του, ήταν μία σύρραξη που ξεκίνησε κατ’ αρχήν μεταξύ της Αυστροουγγαρίας και της Σερβίας, και συμπαρέσυρε -λόγω των συμμαχιών που υπήρχαν- και όλες τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες : Την Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία από την μία πλευρά και την Γερμανία, Τουρκία και Βουλγαρία από την άλλη. Καθώς τα πολεμικά και διπλωματικά γεγονότα εξελίσσονταν, στον πόλεμο μπήκαν αργότερα η Ιταλία, η Ιαπωνία, η Ρουμανία, η Αμερική και η Ελλάδα. Έτσι, ο πόλεμος διεξήχθη σε Ευρώπη, Ασία και Αφρική – στις τότε αποικίες των μεγάλων δυνάμεων – ενώ οι στόλοι των εμπολέμων ναυμαχούσαν στην Βαλτική και Μεσόγειο θάλασσα, καθώς και στον Ατλαντικό και τον Ινδικό Ωκεανό.

Η αφορμή δόθηκε με την δολοφονία του διαδόχου του Αυστροουγγρικού θρόνου Αρχιδούκα Φραγκίσκου Ιωσήφ και της συζύγου του Σοφίας, στο Σεράγεβο της Βοσνίας – Ερζεγοβίνης, επαρχίας που διεκδικούσε η Σερβία από την Αυστρία, από τον Σέρβο Γαβρήλο Πριντσίπ, μέλος της σερβικής αντιστασιακής οργάνωσης «Μαύρη Χείρ». Η Αυστρία επέδωσε τελεσίγραφο στην Σερβία και όταν αυτό δεν ικανοποιήθηκε, βομβάρδισε με πυροβολικό το Βελιγράδι και εισέβαλε στην Σερβία.

ΙΣΤΟΡΙΚΟ
Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος (Α΄ΠΠ) ξεκίνησε στις 4 Αυγούστου του 1914 και τελείωσε στις 11 Νοεμβρίου του 1918 με την συνθηκολόγηση της Γερμανίας και της Αυστροουγγαρίας.

Οι χώρες της Ευρώπης από τα τέλη του προηγούμενου αιώνα ήδη, είχαν χωρισθεί σε δύο μεγάλα στρατόπεδα. Από την μία οι Γερμανία, Αυστροουγγαρία και Ιταλία, που συλλογικά ονομάζονταν Κεντρικές Δυνάμεις, και από την άλλη οι Αγγλία και Γαλλία που ονόμασαν την συμμαχία τους «Αντάντ» από το γαλλικό «Entente Cordiale» που σήμαινε «Εγκάρδια Συνεννόηση».
Η Αυστροουγγαρία ήταν χώρα πολύ μεγαλύτερη και πλουσιότερη από την Σερβία και ο στρατός της ήταν πολύ μεγαλύτερος και πολύ καλύτερα εξοπλισμένος από αυτόν του γείτονά της. Καθώς όμως εισέβαλλε στην Σερβία και βομβάρδισε το Βελιγράδι, οι Σέρβοι οι οποίοι είχαν και την εμπειρία των πρόσφατων βαλκανικών πολέμων εναντίον των Τούρκων και των Βούλγαρων το 1912-13, με μία πραγματικά ηρωική άμυνα κατάφεραν όχι μόνο να συγκρατήσουν τους Αυστριακούς αλλά και να τους διώξουν από την χώρα τους.

Η Ρωσία όμως, που ήταν ο προστάτης των σλαβικών λαών, επενέβη σχεδόν αμέσως υπέρ της Σερβίας και κήρυξε τον πόλεμο στην Αυστροουγγαρία, πράγμα που προκάλεσε όμως την άμεση κήρυξη πολέμου σ’ αυτήν από την Γερμανία. Και επειδή η Γαλλία είχε συνθήκη συμμαχίας με την Ρωσία κήρυξε και αυτή τον πόλεμο κατά των Κεντρικών Δυνάμεων και κινήθηκε να καταλάβει τις επαρχίες της Αλσατίας και της Λωρραίνης, εδάφη που είχε χάσει στον Γαλλο-Πρωσσικό πόλεμο του 1871.

Η Γερμανία, εφαρμόζοντας το από καιρού προετοιμασμένο σχέδιο Σλήφεν (Schliefen), εισβάλλει στο Βέλγιο και μέσω αυτού στην Γαλλία, όπου ταχύτατα προελαύνει προς το Παρίσι καθώς οι Γαλλικές δυνάμεις είναι συγκεντρωμένες στην άλλη μεριά των συνόρων. Η εισβολή όμως των Γερμανικών στρατιών στο Βέλγιο, προκαλεί την άμεση είσοδο της Αγγλίας στον πόλεμο κατά της Γερμανίας του Κάϊζερ, καθώς η πρώτη είχε εγγυηθεί την εδαφική ακεραιότητα του κράτους του Βελγίου. Με αυτόν τον τρόπο, όλα τα μεγάλα έθνη της Ευρώπης ενεπλάκησαν στον πόλεμο αυτό, ο οποίος έμελλε να διαρκέσει επί τέσσερα ολόκληρα χρόνια και να προκαλέσει εκατομμύρια θανάτους και ανυπολόγιστες καταστροφές στην Ευρώπη, αλλά και μεγάλες πολιτικές ανακατατάξεις που επηρέασαν ολόκληρο τον πλανήτη.

Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΠΟΛΕΜΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ
Το μικρό Βέλγιο κατάφερε να αντιτάξει σθεναρή αντίσταση κατά των πολύ ισχυρότερων Γερμανικών στρατευμάτων, παίρνοντας αρκετή υλική βοήθεια από την Αγγλία, και να προκαλέσει αρκετή καθυστέρηση αλλά και δέσμευση δύο Γερμανικών Στρατιών. Έτσι, αφ’ ενός μεν εκτροχίασε την εφαρμογή του σχεδίου Σλήφεν, αφ’ ετέρου έδωσε στην Αγγλία αρκετό χρόνο για να αποβιβάσει στρατεύματα στην Γαλλία και να καθυστερήσει την προέλαση των Γερμανών ακόμη περισσότερο. Οι Γάλλοι που είχαν αρχικά βρεθεί σε δύσκολη θέση, κατάφεραν να σταθεροποιήσουν το μέτωπο στον ποταμό Μάρνη και σταδιακά οι δύο αντίπαλοι οργάνωσαν την άμυνά τους και ο πόλεμος στην Γαλλία – το “Δυτικό Μέτωπο” – εξελίχθηκε σε στατικό πόλεμο χαρακωμάτων. Οι μάχες, όπως του Σόμ και του Βερντέν, διαρκούσαν εβδομάδες έως και μήνες και οι απώλειες και των δύο πλευρών μετρούνταν σε εκατοντάδες χιλιάδες. Το ηθικό των στρατιωτών και των δύο πλευρών άρχισε να πέφτει και να δημιουργούνται φαινόμενα απειθαρχίας έως και ανοικτών εξεγέρσεων.

Στην άλλη άκρη της Ευρώπης, στο “Ανατολικό Μέτωπο”, στις αχανείς εκτάσεις της Γαλικίας και της Ουκρανίας, ο πόλεμος είχε πάρει μία εντελώς άλλη μορφή. Η Ρωσία μετά την επιστράτευσή της, κίνησε τον τεράστιο στρατό της, κατά των δύο αντιπάλων της, της Γερμανίας και της Αυστροουγγαρίας. Αιφνιδιάζοντας τους τελευταίους, κατάφερε να προωθηθεί σε βάθος 200 χιλιομέτρων μέσα στο έδαφος της Αυστροουγγαρίας, αλλά στον βορρά, στα έλη του Τάννενμπεργκ, οι δύο Ρωσικές στρατιές γνώρισαν την συντριβή από τους Γερμανούς και υπέστησαν φοβερές απώλειες. Η Αντάντ, στην προσπάθειά της να βοηθήσει την Ρωσία, ανοίγοντας τα στενά των Δαρδανελλίων, επιχείρησε μία μεγάλη απόβαση στην Χερσόνησο της Καλλίπολης στην Τουρκία, αλλά ηττήθηκε από τους υπό Γερμανική διοίκηση Τούρκους που αμύνθηκαν σθεναρά, και ανάγκασαν τα Αγγλογαλλικά στρατεύματα να αποσυρθούν με πολλές απώλειες και έχοντας χάσει πολλά πλοία.

Οι απώλειες που είχαν υποστεί οι Ρώσοι τα τρία πρώτα χρόνια του πολέμου – συνολικά 7,5 εκατομμύρια νεκροί και τραυματίες μέχρι το 1917 – αλλά και η δυσαρέσκεια των λαϊκών στρωμάτων κατά του Τσάρου Νικόλαου, δημιούργησαν τις κατάλληλες συνθήκες για την έκρηξη της Οκτωβριανής Επανάστασης και την εκθρόνιση του Τσάρου Νικόλαου από τον Λένιν, ο οποίος είχε σταλεί στην Ρωσία από τους Γερμανούς με άφθονη οικονομική βοήθεια γι’ αυτόν ακριβώς τον σκοπό. Η Ρωσία συνθηκολόγησε και μέρος της κατελήφθη από τους Γερμανούς και τους Αυστριακούς. Να σημειωθεί ότι το 1917 δυνάμεις της Αντάντ αποβιβάσθηκαν στην Θεσσαλονίκη και άνοιξαν ένα άλλο μέτωπο, το “Μακεδονικό Μέτωπο” όπου συγκρούσθηκαν δυνάμεις της Αγγλίας της Γαλλίας και της Ελλάδας, με Γερμανικά, Αυστριακά και Βουλγαρικά στρατεύματα.

Στο Δυτικό Μέτωπο ο πόλεμος παρέμενε στατικός παρά την χρήση νέων φοβερών όπλων, όπως των δηλητηριωδών αερίων, που επέτειναν τια απώλειες και την φρίκη του πολέμου χαρακωμάτων. Τελικά με την είσοδο των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής στον πόλεμο το 1917, η πλάστιγγα έγειρε υπέρ της Αντάντ, και παρ’ όλο που η Γερμανία έκανε μία τελευταία μεγάλη επίθεση το 1918 -στην προσπάθειά της να καταβάλλει την Αντάντ- τελικά αναγκάσθηκε να συνθηκολογήσει τον Νοέμβριο του 1918.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν ο πόλεμος στον οποίο χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά πολλές τεχνολογικές καινοτομίες και όπλα, όπως τα πολυβόλα, οι πολεμικές χημικές ουσίες, τα αεροπλάνα, τα άρματα μάχης και τα υποβρύχια. Τα πολυβόλα προκάλεσαν τρομερές απώλειες στους αντιπάλους στρατούς ξηράς, καθώς δεν είχαν χρησιμοποιηθεί άλλη φορά σε πόλεμο και οι στρατιώτες χρησιμοποιούσαν ακόμη τις τακτικές πολέμου του προηγούμενου αιώνα. Τα δηλητηριώδη πολεμικά αέρια χρησιμοποιήθηκαν πρώτη φορά από τους Γερμανούς, αλλά στην συνέχεια και από τους Αγγλογάλλους και προκάλεσαν μεγάλες απώλειες και στις δύο πλευρές μέχρις ότου αναπτυχθούν τρόποι αντιμετώπισής τους. Η χρήση του αεροπλάνου σαν πολεμικού όπλου – για αναγνώριση και βομβαρδισμό – έδωσε στο πεδίο της μάχης την τρίτη διάστασή του, που γνωρίζουμε καλά σήμερα. Το άρμα μάχης ανακαλύφθηκε από τους Άγγλους και χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στην μάχη του Καμπραί το 1917, όπου προκάλεσε τον πανικό στους Γερμανούς και την διάσπαση του μετώπου.

Στο πολιτικό πεδίο, ο Μεγάλος Πόλεμος προκάλεσε την κατάρρευση δύο παλαιών μοναρχιών, των Ρωμανώφ της Ρωσίας και των Αψβούργων της Αυστροουγγαρίας. Η Ρωσία μετά από έναν αιματηρό εμφύλιο πόλεμο μεταξύ Τσαρικών και Μπολσεβίκων, μετεξελίχθηκε αρκετές δεκαετίες μετά σε Σοβιετική Ένωση και από τις στάχτες της ήττας έγινε υπερδύναμη για τα επόμενα 80 περίπου χρόνια. Η Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία διαλύθηκε και στην θέση της δημιουργήθηκαν νέα κράτη όπως η Αυστρία, η Ουγγαρία, η Τσεχοσλοβακία και η Πολωνία, ενώ πολλά εδάφη της πέρασαν στην κατοχή της Σερβίας, δημιουργώντας έτσι την Δημοκρατία των Νοτίων Σλάβων ή Γιουγκοσλαβία, που παρέμεινε στον χάρτη της Ευρώπης έως την διάλυσή της το 1991.

Τέλος, η Γερμανία υποχρεώθηκε και αυτή να συνθηκολογήσει με βαρύτατους όρους, που της επεβλήθησαν με την Συνθήκη των Βερσαλλιών, ενώ στρατεύματα της Αντάντ κατέλαβαν εδάφη της , όπως την σημαντική βιομηχανική περιοχή της Ρηνανίας. Η μοναρχία της καταργήθηκε και ο Κάϊζερ εξορίσθηκε στην Ολλανδία, όπου και πέρασε το υπόλοιπο της ζωής του. Στην θέση της κραταιάς Γερμανίας, ιδρύθηκε η μικρή Δημοκρατία της Βαϊμάρης η οποία μαστιζόταν επί δεκαετίες από οικονομική ανέχεια και πολιτικές αναταραχές. Από αυτό το χάος, νέες πολιτικές δυνάμεις γεννήθηκαν στην χώρα, οι οποίες εκμεταλλευόμενες την μεγάλη δυσαρέσκεια των Γερμανών από τους επαχθείς όρους που επέβαλλαν οι Αγγλογάλλοι, με σημαία τον εθνικιστικό σοσιαλισμό κατέλαβαν τελικά την εξουσία την δεκαετία του 1930. Μέσα σε λιγότερο από 10 χρόνια το Εθνικοσοσιαλιστικό (Ναζιστικό) Κόμμα, με αρχηγό έναν δεκανέα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, τον Αδόλφο Χίτλερ, δημιούργησε την Τρίτη Γερμανική Αυτοκρατορία, το λεγόμενο Τρίτο Ράϊχ , που διαθέτοντας πλέον μία τεράστια πολεμική μηχανή, ξεκίνησε το 1939, 25 χρόνια μετά τον «πόλεμο που θα τελείωνε όλους τους πολέμους», μία νέα ανθρωποσφαγή, τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, μέχρι την οριστική ήττα της, στις αρχές Μαΐου του 1945.

Σ. Χριστοδούλου