Τα ελληνικά βασίλεια της Κεντρικής Ασίας – το σχολικό ενημερωτικό κείμενο του Ε.Σ.Φ.Ι.Π.Σ.
Οι Έλληνες στην σκιά των Ιμαλαΐων, με λίγα λόγια…
Το τέλος της μνημειώδους εκστρατείας του Μέγα Αλέξανδρου του Γ’ Αργεάδη, του μεγαλύτερου “Μεγάλου” της ιστορίας, τον άφησε κύριο μίας τεράστιας αυτοκρατορίας που εκτείνονταν από το Ιόνιο πέλαγος μέχρι τα Ιμαλάια! Κάποιοι από τους στρατιώτες που τον συνοδέψαν ως την άκρη του τότε γνωστού κόσμου, αποφάσισαν να μην γυρίσουν. Και έμειναν και έκαναν σπίτι τους την Βακτριανή (σημερινό Αφγανιστάν), όπου ίδρυσαν λαμπρές πόλεις και δίδαξαν επί δύο αιώνες που κράτησε η ακμή τους, στους λαούς εκεί τις επιστήμες και τις τέχνες που ήξεραν από την πατρίδα τους. Στα βασίλεια αυτά γεννήθηκαν μεγάλοι βασιλιάδες, όπως ο Δημήτριος ο Ά, ο Ευκρατίδης και ο Μένανδρος ο Μέγας, οι οποίοι με τα έργα τους, πολεμικά και ειρηνικά, έμειναν να μνημονεύονται ακόμη και στα ιερά ινδικά κείμενα, αλλά και οι σημερινοί κάτοικοι να χρησιμοποιούν τα ονόματά τους με υπερηφάνεια!
ΤΟ ΑΠΟΚΟΡΥΦΩΜΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣ.
Ο Μένανδρος ήταν μακράν ο σπουδαιότερος από τους βασιλιάδες της Βακτρίας και βασίλεψε από το 165 π.Χ. έως το 130 π.Χ.. Ήταν ηγέτης με μεγάλες ικανότητες και ακτινοβολία και ο μόνος που επέζησε στην φιλολογία και την μνήμη των Ινδών, συνδέθηκε με τους μύθους των λαών της Ασίας, ενώ μετά θάνατον έτυχε της ίδιας μεταχειρίσεως που είχε αποδοθεί πολλά χρόνια πριν στον Βούδα.
Για τα χρόνια του πριν γίνει βασιλιάς δεν έχουμε πολλές πληροφορίες. Γεννήθηκε από Έλληνες γονείς στο Καλάσι, ένα μικρό χωριό κοντά στην Αλεξάνδρεια του Καυκάσου (δηλαδή στην σημερινή πόλη Μπαγκράμ του Αφγανιστάν), ή κατά άλλη εκδοχή στα Σάγαλα (σημερινό Σιάλκοτ του Πουντζάμπ, Πακιστάν). Μάλλον ήταν αριστοκρατικής καταγωγής αν και κάποιοι πιστεύουν πως η οικογένειά του ήταν φτωχή. Ακολούθησε το στρατιωτικό επάγγελμα και η πρώτη του επιτυχία ήταν η αντιμετώπιση της εισβολής του Ευκρατίδου (στασιαστή και σφετεριστή του θρόνου της Βακτρίας) στα νότια του Ινδικού Καυκάσου και φαίνεται πως μετά από αυτό παντρεύτηκε την βασίλισσα Αγαθόκλεια (κόρη του βασιλιά Αγαθοκλή, διαδόχου του Δημήτριου Ά.).
Τα ινδικά χρονικά – που σαν αιτία του πολέμου αναφέρουν μία ρομαντική ιστορία που θυμίζει την Ιλιάδα – αναφέρουν πως πολέμησε τον Ινδό βασιλιά Πουσιαμίτρα Σούνγκα, τον νίκησε σε μάχη και τον ανάγκασε να κλειστεί πίσω από τα τείχη της πρωτεύουσας του, την πόλη Πολίβοθρα (παραφθορά στα ελληνικά της ονομασίας “Παταλιπούτρα”, τα σημερινά Πάτνα, πρωτεύουσα της πολιτείας Μπιχάρ της βορειοανατολικής Ινδίας). Σύμφωνα με τον ιστορικό Μεγασθένη η πόλη αυτή είχε μήκος οχυρώσεων που έφτανε τα 12 χιλιόμετρα και είχε 570 πύργους και 64 πύλες! Μπροστά από τα αυτά τείχη υπήρχε μια τάφρος πλάτους 200 μέτρων και βάθους 15. Ο Μένανδρος όμως, χρησιμοποιώντας πολιορκητικές μηχανές -που οι Ινδοί αντίκριζαν για πρώτη φορά- κατέκτησε την πόλη μετά από μία σύντομη μάχη!
Ο Μένανδρος κυβέρνησε συνετά και στην διοικητική του οργάνωση χρησιμοποίησε τα ελληνιστικά πρότυπα, ενώ διατήρησε και κάποιους από τους θεσμούς των Μαουρύα (δυναστείας Ινδών βασιλέων). Παράλληλα υιοθέτησε μία πολιτική ανεξιθρησκίας και ισότητας που ήταν αιώνες μπροστά από την εποχή του! Διατάγματά του ορίζουν στους δικαστές του κράτους του να εκδικάζουν τις υποθέσεις χωρίς να λαμβάνουν υπ’ όψιν την φυλή ή την θρησκεία των διαδίκων. Ήταν εξαιρετικά αγαπητός από τον λαό του και στην βασιλεία του δεν αντιμετώπισε στάσεις και εξεγέρσεις. Η φήμη του σαν σοφού και φωτισμένου ανθρώπου είχε ξεπεράσει τα όρια της επικράτειάς του και είναι ο μόνος από τους Έλληνες βασιλείς που αναφέρεται σε ιερά βιβλία των βουδιστών! Το βιβλίο που είναι γραμμένο στην διάλεκτο Pali (με την σωκρατική μέθοδο των ερωταποκρίσεων), έχει τίτλο “Millinda Panha” (σε ελεύθερη μετάφραση:“Οι Απορίες του Μιλίντα”). Εκεί παρατίθεται ένας φιλοσοφικός διάλογος μεταξύ του Βασιλιά Μιλίντα (παραφθορά του Μένανδρος) και του βουδιστή μοναχού Ναγκασένα. Έκοψε τα τελευταία ελληνικά χρυσά νομίσματα της περιοχής, πάνω στα οποία φέρεται να έχει τα προσωνύμια “Σωτήρ”, “Δίκαιος” και “υπηρέτης της Ντάρμα” (βουδιστική λέξη που σημαίνει το Καθήκον και το Δίκαιο) σε δύο γλώσσες.
Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΒΑΣΙΛΕΙΩΝ ΤΗΣ ΑΣΙΑΣ.
Η εκστρατεία τού Αλεξάνδρου στην Ασία, θα είχε μείνει στην ιστορία μόνο σαν ένα στρατηγικό επίτευγμα, αν δεν έφερε μέσα της τους γόνους τής παγκοσμίου πολιτιστικής αναμορφώσεως. Η διάδοση τού ελληνικού πολιτισμού στην Ασία, αποδεδειγμένη μέσω αρχαιολογικών αποστολών, τον κατέστησε οικουμενικό για πολλούς αιώνες – τρείς στην Κ. Ασία και σχεδόν δέκα στην Μ. Ανατολή-, έως τον εξισλαμισμό και ακόμα μετά. Έναν αιώνα και πλέον μετά την κατάκτηση από τους Άραβες, η Δαμασκός και η Αλεξάνδρεια, συνέχιζαν να έχουν τα Ελληνικά ως επίσημη γλώσσα τού κράτους (642-750 μ.Χ.). Ο Αλέξανδρος ίδρυσε 70 Αλεξάνδρειες σύμφωνα με τον Πλούταρχο, εκ των οποίων οι 9 βρίσκονταν στην αρχαία Βακτριανή, στα όρια τής τεράστιας Αυτοκρατορίας του με την τότε Ινδία! Οι Έλληνες της Βακτρίας και της Ινδίας, αποκομμένοι από τους ομοεθνείς τους και την μεσογειακή τους κοιτίδα, ευρισκόμενοι ανάμεσα σε λαούς πολλές φορές εχθρικούς και σε χώρες μυθικές και άγνωστες, κατάφεραν να ακμάσουν και να επιβληθούν πολιτικά για τρείς αιώνες και πολιτιστικά για άλλους δύο και να σημαδέψουν έτσι την πορεία των λαών της κεντρικής Ασίας και της Ινδίας με σημάδια ορατά έως και σήμερα!
Η Ελληνική παρουσία στην κεντρική Ασία δεν ήταν μετεωρική, σαν μια στιγμιαία λάμψη που σκορπίζει μεν φως αλλά δεν έχει διάρκεια. Όπως στην Δύση ο ηττημένος πολιτικά και στρατιωτικά ελληνισμός καθυπέταξε πολιτιστικά το Λάτιο, έτσι και στην Ανατολή, οι φυλές που κατέκλυσαν την Βακτρία και την Γανδαρίδα (αρχαία ελληνική ονομασία των βασιλείων στην παραποτάμια κοιλάδα του Πακιστάν και δυτικής Ινδίας) υπέστησαν έναν βαθύτατο εξελληνισμό. Οι έλευση των Ελλήνων στην Ινδία προκάλεσε μια τεχνολογική επανάσταση. Έμαθαν νέες μεθόδους στην πολεοδομία (Ιπποδάμειο σύστημα), την αρχιτεκτονική, τις οχυρώσεις, την επεξεργασία μετάλλων, λίθου και ξύλου. Έμαθαν την αστρονομία και τα ονόματα των πλανητών, χρησιμοποίησαν το ελληνικό ημερολόγιο, διδάχθηκαν θεραπευτικές μεθόδους από Έλληνες γιατρούς και έμαθαν να χρησιμοποιούν το νομισματικό σύστημα. Αποδέκτες μιας διαχρονικά ανεξίθρησκης πολιτικής, έμαθαν από Έλληνες καλλιτέχνες να απεικονίζουν ανθρωπομορφικά τον Βούδα, καθ’ εικόνα και ομοίωση των Ελλήνων θεών (Απόλλωνα).
Όλοι οι λαοί που εισέβαλλαν στην Βακτρία και την Ινδία μετά τους Έλληνες (Σάκες, Πάρθοι, Κουσανοί) θαύμασαν τα έργα τους, σεβάστηκαν τα επιτεύγματά τους και προσπάθησαν να τους μιμηθούν. Χρησιμοποιούσαν την ελληνική γραφή και γλώσσα, απεικόνιζαν – έως και τον 2ο μ.Χ. αιώνα – ελληνικές θεότητες στα νομίσματά τους, ενώ είχαν υιοθετήσει πολλά στοιχεία της ελληνικής παιδείας. Μόνο μετά τον 2ο αιώνα μ.Χ. μπορούμε να πούμε πως η ελληνική μειονότητα αφομοιώθηκε – όπως ήταν φυσικό – και έπαψε να υπάρχει σαν ξεχωριστό σώμα, όπως επίσης έπαψε να χρησιμοποιείται δημόσια η ελληνική γλώσσα. Και έτσι, μετά από πέντε ολόκληρους αιώνες κυριαρχίας και πολιτιστικής επιρροής, έλαβε τέλος ένα από τα πιό συναρπαστικά όσο και άγνωστα κεφάλαια της Ελληνικής Ιστορίας, που γράφτηκε χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από τον φυσικό χώρο της!
Οι Έλληνες της Ασίας, οι “σεβαστοί ως οι θεοί”, οι “παντογνώστες”, οι “ορμητικοί στην μάχη”, οι Γιαβάνα (παραφθοράς της λέξης «Ίωνας») όπως τους αποκαλούν τα Ινδικά χρονικά, όντας ολιγάριθμοι αλλά με απόλυτη συνείδηση της καταγωγής τους, κατάφεραν να μεταφυτεύσουν τον πολιτισμό της μεσογειακής πατρίδας τους στο εξωτικό περιβάλλον της Ινδίας και της Κεντρικής Ασίας, με έναν τρόπο που είχε οραματισθεί αιώνες πριν, αλλά χωρίς να προλάβει να τον ολοκληρώσει, ο Μέγας Αλέξανδρος.
Ίσως μια από τις τελευταίες και πιο αναπάντεχες αναφορές για την ελληνική παρουσία και την επίδραση της στην Ινδική υποήπειρο να είναι αυτή που μας έρχεται μέσα από την χριστιανική παράδοση. Σύμφωνα με αυτή λοιπόν, ο Απόστολος Θωμάς, αφού ταξίδεψε στην Ινδία και προσηλύτισε πλήθη κόσμου, κατέληξε στην πόλη Μαϊλαπούρ (προάστιο του σημερινού Μαδράς, στο νοτιοανατολικότερο τμήμα της Ινδίας), όπου βασίλευε ο ηγεμόνας Μίσδιος. Φιλοξενήθηκε στην αυλή του και κατόρθωσε να βαπτίσει χριστιανούς την σύζυγο του Τερτία (όνομα με ρωμαϊκή επιρροή), τον γιό του Ουαζάνη και τις δυο του κόρες, την Μαρκία (επίσης λατινογενές) και την Μυγδονία (Πρόκειται για ένα ελληνικότατο όνομα! Πιο χαρακτηριστικά, στα χρόνια μας, ο δήμος Μυγδονίας του νομού Θεσσαλονίκης είχε για πρωτεύουσα την πόλη του Λαγκαδά!)! Τότε, ο βασιλιάς εξοργισμένος διέταξε την θανάτωση του και τέσσερις στρατιώτες τον οδήγησαν έξω από την πόλη, για να μην εξεγερθεί το πλήθος των νεοβάπτιστων Χριστιανών και τον θανάτωσαν δια λογχισμού. Το μαρτύριο του τοποθετείται στα 72 μ.Χ. και εξαιτίας αυτού ο Απόστολος Θωμάς θεωρείται σήμερα ο ιδρυτής της εκκλησίας των Ινδιών!
Διαπιστώνει λοιπόν κανείς πως το ελληνικό πνεύμα εκπολίτισε όχι μόνο την Δύση, αλλά έφτασε μέχρι την μακρινή και μυστηριώδη Ανατολή, όπου έζησε ειρηνικά με τους ντόπιους επί πολλά χρόνια!