Η μάχη των Θερμοπυλών – Oι στρατοί των αντιπάλων
Για να κατανοήσουμε καλύτερα τα γεγονότα της συγκεκριμένης μάχης θα έπρεπε να γνωρίζουμε προηγουμένως και ορισμένα πράγματα για τον τρόπο με τον οποίο μάχονταν οι δύο αντίπαλοι στρατοί.
O ΓΑΛΑΤΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ
Οι Γαλάτες ,που σαν λαός ήταν εξαπλωμένοι σε όλη την τότε κεντρική Ευρώπη, ποτέ τους δεν αποτελέσαν μία ενωμένη εθνική οντότητα, αν και λάτρευαν παρόμοιους θεούς και μιλούσαν συγγενείς γλώσσες. Ήταν πιστοί μονάχα στη φυλή τους και συχνά οι φυλές αυτές πολεμούσαν μεταξύ τους. Πολύ συχνές μάλιστα ήταν και οι επιδρομές μεταξύ των φυλών για να κλέψουν ζώα, επιδρομές που συχνά επίσης κλιμακώνονταν σε ανοιχτό πόλεμο. Άλλες φορές όμως, όπως και στην περίπτωση της εισβολής στην Ελλάδα, σχηματίζονταν συμμαχίες φυλών. Ορισμένες από τις φυλές αυτές οδηγούνταν στον πόλεμο υπό τις διαταγές του βασιλιά τους, ενώ άλλες καθοδηγούνταν από την άρχουσα τάξη των ευγενών, μέσα από τους οποίους ξεπηδούσε πολύ συχνά και κάποιος ισχυρός και ικανός πολέμαρχος.
SOLDURII
Και στις δύο αυτές περιπτώσεις, οι ευγενείς, οι ακόλουθοι και οι υπηρέτες τους αποτελούσαν ένα βασικό κομμάτι της στρατιωτικής δύναμης της κάθε γαλατικής φυλής, της οποίας επάνδρωναν κυρίως το ιππικό και τα πολεμικά άρματα. Στις περισσότερες γαλατικές φυλές μάλιστα, η τάξη των ευγενών και των πιστών ακολούθων τους είχε πολύ μεγάλη δύναμη. Οι ακόλουθοι ήταν πιστοί στον αφέντη τους σε τέτοιο βαθμό φανατισμού, που πολύ συχνά δίνανε όρκο τιμής να μην συνεχίσουν να ζούνε αν πέθαινε το αφεντικό τους. Οι πιστές αυτές προσωπικές φρουρές ονομάζονταν soldurii. Πολύ συχνά, ακριβώς λόγω του θρησκευτικού τους φανατισμού, οι soldurii έβαφαν στο κορμί τους διάφορα θρησκευτικά μοτίβα, που πίστευαν πως τους παρείχαν προστασία στη μάχη έναντι πανοπλίας και γι’ αυτό εφορμούσαν στον εχθρό ολόγυμνοι!
BAΡΒΑΡΙΚΑ ΣΤΙΦΗ
O υπόλοιπος στρατός ήταν οργανωμένος με βάση την κοινωνική τάξη του καθενός. Ο κύριος όγκος του γαλατικού στρατού λοιπόν, αποτελούνταν από πολεμιστές οπλισμένους με δόρατα, τσεκούρια, ξίφη και ασπίδες, που εφορμούσαν στον εχθρό σαν ένα σώμα, χωρίς ιδιαίτερη τάξη και πειθαρχία. Πριν από την μάχη, προσπαθούσαν να τρομοκρατήσουν τον αντίπαλο τους, βγάζοντας κραυγές και ηχώντας τα χάλκινα κόρνα τους, που είχαν στόμιο που θύμιζε κεφάλι αγριόχοιρου, σύμβολου δύναμης για τους Γαλάτες και γι’ αυτό ιερό ζώο της παράδοσης τους.. Οι πιο φτωχοί ή νέοι πολεμιστές συνόδευαν τους πολεμιστές με ακόντια ή τόξα και συχνά έτρεχαν πεζοί στο πλάι των έφιππων αφεντάδων τους. Για τους αρχαίους Έλληνες, οι Γαλάτες αποτελούσαν την προσωποποίηση της βαρβαρότητας και συχνά τους απεικόνιζαν γιγαντόσωμους, δυνατούς ,μοχθηρούς και ατρόμητους (πράγμα που δεν απείχε και πολύ από την ιστορική πραγματικότητα). Εξάλλου, αντιπροσωπεία των αρχηγών τους, είχε πει στον ίδιο τον Μ. Αλέξανδρο, πως το μόνο που φοβούνται είναι «μην τυχόν και πέσει ο ουρανός στο κεφάλι τους»!
GAESATAE
Ανάμεσα στους Γαλάτες πολεμιστές ξεχώριζαν για το θάρρος τους οι «Gaesatae»! Το όνομα τους σημαίνει «οπλισμένος με δόρυ». Οι άντρες αυτοί αποτελούσαν ένα είδος στρατιωτικής κάστας εκτός της φυλετικής κοινωνικής δομής και παρείχαν στους Γαλάτες φύλαρχους ένα μισθοφορικό σώμα πεζών αξιοσημείωτης ανδρείας και ορμής. Ήταν δηλαδή επαγγελματίες μισθοφόροι στρατιώτες, που συμμετείχαν στον πόλεμο για τα λάφυρα. Συχνά εφορμούσαν στην πρώτη γραμμή των πιο μανιωδών επιθέσεων της παρατάξεως τους ολόγυμνοι!
ΑΡΜΑΤΑ
Μιάς και οι Γαλάτες πολεμούσαν με τον τρόπο και την ιεραρχία που ήταν δομημένη και η κοινωνία τους, οι ευγενείς τους είχαν το προνόμιο να πολεμούν επιβαίνοντας σε άρματα που τα έσερναν 2 άλογα. Τα άρματα των Γαλατών μάλιστα, ήταν τα πρώτα που είχαν μεταλλικό στεφάνι για τους τροχούς! Οι ευγενείς πλησίαζαν στον εχθρό πάνω στο άρμα τους και εκτόξευαν από εκεί τα ακόντια τους και στη συνέχεια πηδούσαν από το άρμα και μάχονταν πεζοί. Οι ανώτεροι πολεμιστές ανάμεσα τους, συχνά προκαλούσαν σε αυτή τη φάση σε μονομαχία τον αρχηγό της αντίπαλης φυλής ή του εχθρού. Ο υπηρέτης/οδηγός τους περίμενε λίγο πιο πίσω, σε απόσταση ασφαλείας από την μάχη και σε ετοιμότητα να επέμβει γρήγορα με το άρμα, για την περίπτωση που χρειαζόταν ο αφέντης τους να υποχωρήσει ή να μεταφερθεί γρήγορα μακριά από το πεδίο της μάχης.
Για τους Γαλάτες, ανώτατη αρετή θεωρούνταν η γενναιότητα στη μάχη και οι βάρδοι τους εξυμνούσαν σε τραγούδια και ποιήματα τις ηρωικές πράξεις πολεμιστών. Για τον λόγο αυτό, η μάχη συνήθως ξεκινούσε με τους πιο δυνατούς από τους παράταξης να προκαλούν σε μονομαχία τους αντιπάλους τους, που η κατάληξη της πολύ συχνά καθόριζε και την έκβαση της εκάστοτε διένεξης . Το κεφάλι ενός ηττημένου αντιπάλου καρφωνόταν σε δόρυ ή το κρεμούσαν στα άλογα τους και το περιέφεραν σαν τρόπαιο.
ΙΠΠΙΚΟ
Οι Γαλάτες χρησιμοποιούσαν πολυάριθμο ιππικό στις μάχες τους, το οποίο στελέχωναν, όπως προαναφέραμε, οι ευγενείς τους. Ήταν οργανωμένο με το σύστημα της «τριμαρχισίας» (=τριών αλόγων). Ο κάθε ευγενής είχε δύο έφιππους ακόλουθους, οι οποίοι είχαν ως κύριο μέλημα να υποστηρίξουν τον αφέντη τους αν αυτός πληγωνόταν ή να αντικαταστήσουν το υποζύγιο του, σε περίπτωση που αυτό κουράζονταν ή τείθονταν εκτός μάχης.
ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ
Με μόνη εξαίρεση αυτήν της πόλης-κράτους της Σπάρτης, οι στρατιώτες της εποχής εκείνης δεν ήταν επαγγελματίες όπως συμβαίνει και το αντιλαμβανόμαστε σήμερα. Οι άντρες έβγαζαν τα προς το ζην τους συνήθως εργαζόμενοι ως αγρότες ή τεχνίτες και σε τακτά διαλείμματα από τις εργασίες τους καλούνταν για να συμμετάσχουν σε γυμνάσια στρατιωτικής εκπαίδευσης. Αυτό ήταν εφικτό καθώς οι περισσότεροι από αυτούς διέθεταν δούλους, που θα μπορούσαν να συνεχίσουν τις εργασίες τους όσο αυτοί εκπαιδεύονταν στα όπλα. Όποτε λοιπόν παρουσιάζονταν η ανάγκη , οι άντρες αυτοί υπηρετούσαν στον στρατό σε μονάδες που αποτελούνταν από συνομήλικους γείτονες, συγγενείς ή φίλους με τους οποίους είχαν κάνει αυτά τα στρατιωτικά γυμνάσια. Οι αλλεπάλληλοι πόλεμοι της εποχής των διαδόχων όμως, έδιναν την ευκαιρία και σε πολλούς άντρες της εποχής να σχηματίσουν ανεξάρτητες ομάδες επαγγελματιών στρατιωτών, που εργάζονταν ως μισθοφόροι πολεμιστές σε όποιον τους πλήρωνε καλύτερα.
ΟΠΛΙΤΕΣ
Αν και η εποχή που η οπλιτική φάλλαγγα κυριαρχούσε στα πεδία των μαχών είχε περάσει ανεπιστρεπτί εξαιτίας της φάλαγγας των σαρισοφόρων, πολλές ελληνικές πόλεις διατηρούσαν ακόμα στρατό που μάχονταν με τον παραδοσιακό-οπλιτικό τρόπο. Η ονομασία των οπλιτών προέρχεται από την λέξη «όπλον», που είναι η μεγάλη στρογγυλή ασπίδα που κουβαλάνε οι πολεμιστές στην μάχη, σε σχηματισμό φάλαγγας. Χάρη στο τείχος από αλληλοκαλυπτόμενες ασπίδες, οι οπλίτες ήταν ιδιαίτερα αποτελεσματικοί, τόσο στην άμυνα, όσο και στην επίθεση. Το κύριο επιθετικό όπλο αυτών των πολεμιστών ήταν το δόρυ, με μήκος περίπου στα 2 μέτρα.
Μία τυπική ελληνική οπλιτική φάλαγγα ήταν παραταγμένη σε βάθος σε πολλαπλάσια των τεσσάρων ζυγών (oκτώ, δώδεκα, δεκαέξι και ούτω καθεξής, αλλά συνηθέστερα οκτώ). Το σπουδαιότερο πλεονέκτημα της οπλιτικής φάλαγγας ήταν το γεγονός πως ο κάθε οπλίτης δεν πολεμούσε μόνο για τον εαυτό του, αλλά ως μέλος μιάς μεγαλύτερης ομάδας. Όφειλε δηλαδή να παρέχει με την ασπίδα του προστασία στον άντρα που βρίσκεται προς τα αριστερά του.
Συνήθως η μάχη ξεκινούσε υπό των ήχο σάλπιγγας και αυλών που έδιναν τον ρυθμό για βάδην εναντίον του εχθρού. Επικρατούσε τάξη στις γραμμές ώστε να ακούγονται καθαρά τα παραγγέλματα των διοικητών. Τα τελευταία μέτρα πριν από την επαφή οι άντρες έτρεχαν και έπεφταν επάνω στους αντιπάλους τους με ορμή.
Στη συνέχεια, ο κάθε πολεμιστής προσπαθούσε να λογχίσει με το δόρυ του τους εχθρούς ακριβώς μπροστά του και πάνω από το τείχος από ασπίδες του εχθρού. Οι άντρες της δεύτερης γραμμής, ακριβώς από πίσω, έκαναν το ίδιο ακριβώς, πάνω από τους ώμους αυτών που βρίσκονταν στην πρώτη γραμμή. Όσοι βρίσκονταν πιο πίσω «ωθούσαν» τις πλάτες των μπροστινών τους , τους βοηθούσαν αντικαθιστώντας τα δόρατα τους ή έπαιρναν την θέση των συντρόφων τους που έπεφταν κατά την μάχη.
Μόλις είχε γίνει η επαφή με τον εχθρό δεν υπήρχε πλέον μεγάλη δυνατότητα για ελιγμούς. Η μάχη αποφασίζονταν από μία συνήθως σύντομη και πολύ βίαιη «πρόσωπο με πρόσωπο» αναμέτρηση μεταξύ των πολεμιστών στις πρώτες γραμμές. Πολλοί από τους αξιωματικούς, που παραδοσιακά υπηρετούσαν στις πρώτες γραμμές, έπεφταν νεκροί πολύ νωρίς κατά την μάχη. Μόλις γινόταν αντιληπτό πια πλευρά κερδίζει, οι ηττημένοι το έβαζαν στα πόδια. Γενικά θεωρούνταν μεγάλη ατιμία να καταδιώκεις νικημένους και να τους σφαγιάζεις πισώπλατα.
ΕΛΑΦΡΑ ΟΠΛΙΣΜΕΝΟΙ
Στην αρχαία Ελλάδα οι άντρες πήγαιναν στην μάχη εξοπλισμένοι με τον τρόπο που μπορούσε ο καθένας να διαθέσει για τον εαυτό του, που πολύ συχνά δεν ήταν τίποτα περισσότερο από ένα ρόπαλο ή μια σφεντόνα! Οι άντρες αυτοί, που δεν είχαν τα χρήματα για να διαθέτουν πανοπλία κι έτσι ούτε και το προνόμιο να μάχονται μέσα στη φάλαγγα, ονομάζονταν «ψιλοί», που σημαίνει «γυμνός». Συνήθως τους έστελναν να καταλαμβάνουν δύσβατο έδαφος ή να προκαλούν σύγχυση στον εχθρό με τοξεύματα, πέτρες ή ακόντια που έριχναν από απόσταση. Πολλές φορές πάλι, οι ελληνικές πόλεις προσλάμβαναν στις υπηρεσίες τους, επαγγελματίες πολεμιστές για την ικανότητα τους σε συγκεκριμένα όπλα. Οι πιο φημισμένοι από αυτούς ήταν οι μισθοφόροι/επαγγελματίες τοξότες από την Κρήτη, που ξεχώριζαν χάρη στα κόκκινα χιτώνια τους. Οι Ρόδιοι πάλι, ήταν φημισμένοι ως σφεντονιστές. Η φτηνή δερμάτινη τους σφεντόνα μπορούσε να εκτοξεύσει πέτρινα ή μολυβένια βλήματα σε απόσταση μέχρι και 300 μέτρα!
ΠΕΛΤΑΣΤΕΣ
Συχνά οι στρατοί έπρεπε να διασχίσουν δύσβατο ορεινό έδαφος ή δάσος, όπου φυσικά η φάλαγγα, με τον πυκνό σχηματισμό της, ήταν αδύνατον να αναπτυχθεί ή να αντιμετωπίσουν εχθρό που δεν μάχονταν σε οπλιτική παράταξη. Σε αυτές τις περιπτώσεις οι ελληνικοί στρατοί αναζητούσαν τις υπηρεσίες ελαφρά οπλισμένων και ικανών πολεμιστών, οι οποίοι προστάτευαν τα νώτα της φάλαγγας από εχθρικές ενέδρες ή στέλνονταν για αντίστοιχες αποστολές δολιοφθοράς εναντίον του εχθρού. Οι άντρες αυτοί χρησιμοποιούσαν ακόντια και μία ασπίδα, σε σχήμα μισοφέγγαρου, που ονομαζόταν «πέλτη» , από την οποία πήραν και την ονομασία τους.
ΙΠΠΙΚΟ
Το Ιππικό των Ελλήνων της εποχής εκείνης ήταν οπλισμένο κυρίως με ακόντια. Σκοπός τους ήταν να εκτελούν ανιχνευτικές αποστολές ή να προστατεύουν τα πλευρά της φάλαγγας και να καταδιώκουν τους ελαφρά οπλισμένους πολεμιστές του αντιπάλου. Στην Στερεά Ελλάδα δεν υπήρχε σπουδαία παράδοση για την εκτροφή δυνατών αλόγων, το ιππικό των ελληνικών πόλεων ήταν συνήθως ολιγάριθμο και έτσι οι επελάσεις ιππικού ήταν σπάνιες. Η Βοιωτία (Θήβα) ήταν η περιοχή όπου εκτρέφονταν τα καλύτερα άλογα.
ΚΑΤΑΠΕΛΤΕΣ
Αν και η χρήση των πολεμικών μηχανών ήταν γνωστή για τις πολιορκίες ήδη από το 399 π.Χ. , ωστόσο ήταν ο Μ. Αλέξανδρος αυτός που πρώτος σκέφτηκε να χρησιμοποιήσει εκτοξευτές ακοντίων στη μάχη, για να παρέχει προστασία από απόσταση στα στρατεύματα του. Φυσικά, το παράδειγμα του το ακολούθησαν πολλοί!
Ν. Π. Δαλαμπύρας