Η ελληνική επανάσταση του ’21 μέσα από το πρίσμα της ένατης τέχνης!
Τιμώντας την εθνική επέτειο του 1821 με τον ιδιαίτερο “Comic N’ Play” τρόπο μας, θα επιχειρήσουμε να κάνουμε μια σύντομη αναφορά στα κόμικς και τα επιτραπέζια παιχνίδια που αντλούν την έμπνευση τους από την ελληνική επανάσταση. Έχοντας λοιπόν ως αφετηρία το πρώτο συνθετικό της διοργάνωσης μας, τα κόμικς, αναζητήσαμε τίτλους της 9ης τέχνης που να σχετίζονται με την εν λόγω θεματική.
Είτε μας αρέσει, είτε όχι, η ιστορία των εκδόσεων κόμικς στην ελληνική γλώσσα δεν είναι και τόσο μεγάλη και η έναρξη της σίγουρα εντοπίζεται κάπου λίγο μετά την λήξη του Εμφυλίου Πολέμου. Ανάμεσα στα πρώτα και πιο αναγνωρίσιμα αντικείμενα της δημοφιλούς κουλτούρας των κόμικς στην χώρα μας και που διαμόρφωσαν την κοινή γνώμη, ως προς το περιεχόμενο και ύφος τους, ήταν η κυκλοφορία των «Κλασικών Εικονογραφημένων» από τις εκδόσεις Ατλαντίς των αδελφών Πεχλιβανίδη στα 1951. Παρά τις όποιες αντιδράσεις και επικρίσεις, η απρόσμενη επιτυχία της σειράς έδωσε την αφορμή στον επιμελητή και μεταφραστή της σειράς Βασίλη Ρώτα (γνωστός, ανάμεσα σε πολλά άλλα και για την απόδοση στα νέα ελληνικά της κωμωδίας του Αριστοφάνη «Όρνιθες»), να επενδύσει στην δημιουργία τίτλων αποκλειστικών για την ελληνική αγορά. Έτσι, είδαν το φως της δημοσιότητας μια σειρά από επιπλέον εξήντα τεύχη, που ανάμεσα στ’ άλλα ελληνικού ενδιαφέροντος θέματα, αντλούσαν την έμπνευση τους και από στιγμιότυπα της εθνικής παλιγγενεσίας. Την παρέλαση των μορφών του 1821 ξεκίνησε το τεύχος Νο. 55 για τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, ενώ ακολουθήσαν τα αντίστοιχα για τον Κανάρη, το Χάνι της Γραβιάς, τον Ρήγα Φερραίο, τον Αθανάσιο Διάκο, την Μπουμπουλίνα, τον Παπαφλέσσα, τον Μιαούλη, τον Μπότσαρη, τον Τζαβέλα, τον Λόρδο Βύρωνα, τον Καραϊσκάκη, τον Κατσώνη, αλλά και πιο γενικοί τίτλοι όπως το «Αρματολοί και Κλέφτες».
Τα Κλασικά Εικονογραφημένα επανεκδόθηκαν κατά την δεκαετία του ’70, αλλά και κατά την δεκαετία του ’90, ενώ, τέλος, κυκλοφόρησαν το 2001 και σε θεματικούς τόμους. Σε καμία περίπτωση δεν θα μπορούσαμε να τα εντάξουμε στα αριστουργήματα της ένατης τέχνης. Το αντίθετο μάλιστα, από σχεδιαστικής απόψεως, τα περισσότερα από αυτά τα τεύχη υστερούσαν κατά πολύ από τις αντίστοιχες, σύγχρονες τους ξενόγλωσσες εκδόσεις (παρόλο που τα υπογράφουν αξιόλογοι Έλληνες εικονογράφοι, όπως ο Κ. Γραμματόπουλος, που όμως δεν διέθεταν την σχετική κατάρτιση στην αφήγηση μέσω καρέ). Σεναριακά πάλι, αν και στο γλωσσικό τους κομμάτι τα κείμενα ήταν κατά γενική ομολογία προσεγμένα, ήταν όμως γεμάτα από ηθικοδιδακτικού χαρακτήρα αφηγήσεις, με μόνη πρόθεση την καταγραφή των γεγονότων, χωρίς ενδιαφέρον για εμβάθυνση ή κατανόηση των χαρακτήρων, οι οποίοι πάντα εμφανίζονταν ωραιοποιημένοι, ενώ τέλος, τα εκτυπωτικά τους στάνταρ ήταν εξίσου χαμηλά, γεγονός όμως που δικαιολογείται και αντισταθμίζεται από το πρωτοφανές -για τα ελληνικά δεδομένα πάντα- τιράζ των περιοδικών αυτών.
Από την άλλη βέβαια, δεν πρέπει να λησμονούμε και το ιστορικό πλαίσιο της μετεμφυλιακής περιόδου στην οποία δημιουργηθήκαν αυτά τα κόμικς (λίγο πριν, αλλά και κατά την περίοδο της επταετίας της Χούντας), όπου φυσικά ήταν κυρίαρχο το πνεύμα του εξωραϊσμού και εξύμνησης των εθνικών προτύπων, όπως αυτά ορίζονταν από την τότε άρχουσα πολιτική τάξη του τόπου. Σε κάθε περίπτωση, τα κόμικς αυτά μονοπωλήσαν για σχεδόν μια εικοσαετία την ελληνική αγορά, οπωσδήποτε αποδείξαν την εκπαιδευτική διάσταση που μπορούν να έχουν τα κόμικς ως μέσο και εισήγαγαν σχεδόν σε κάθε σπίτι μια αυθεντική και αναγνωρίσιμη, ξεκάθαρα ελληνική ταυτότητα για τα κόμικς. Δεν είναι περίεργο λοιπόν που οι πρώτες αυτές εκδόσεις θεωρούνται πλέον δυσεύρετες και συλλεκτικές!
Το επόμενο εκδοτικό εγχείρημα έρχεται μέσα από το περιοδικό ΝΕΜΕΣΙΣ της Λιάνας Κανέλλη, όπου στα 1999, κυκλοφόρησε ως συνοδευτικό ένθετο το (δυσεύρετο, προφανώς) αυτοτελές έργο 68 σελίδων με τίτλο «Ο Παπαφλέσσας Αυγερινός και η θυσία ως ελευθερία». Το σενάριο και σχέδιο για αυτό το τεύχος υπογράφει ο δημιουργός Βαγγέλης Παππάς (εικαστικός και συγγραφέας), όπου για την συγκεκριμένη έκδοση πειραματίστηκε πάνω στην τεχνική της ροτοσκόπησης, χρησιμοποιώντας ως βάση για τα καρέ της ιστορίας που σχεδίασε φωτογραφίες ηθοποιών, τις οποίες κατόπιν ρετουσάρισε, δημιουργώντας ένα ασυνήθιστο ομολογουμένως αποτέλεσμα. Το τεύχος καταλήγει σε ένα εκτενές άρθρο/κριτική στην προσωπικότητα του Παπαφλέσσα, που, δικαιολογημένα, συνάδει με τις απόψεις της εκδότριας και επεξηγεί την προσέγγιση του σεναρίου.
Η επόμενη μας στάση, αν και εντελώς επιδερμική, έρχεται μέσω του δημιουργού Κων (ψευδώνυμο του Κωνσταντίνου Χρυσούλη), ενός πολυγραφότατου και πολυπράγμωνος δημιουργού, μεγαλωμένου στην Αυστραλία. Στα 2000 ξεκίνησε την πορεία του στα ελληνικά κόμικς με την μορφή των αυτοεκδιδόμενων ανθολογιών με τον πομπώδη και αυτοσαρκαστικό τίτλο «Ιστορίες Ατελείωτης Ματαιοδοξίας». Στα 10 συνολικά τεύχη περιορισμένου τιράζ (και με έκταση 24 σελίδων το καθένα) που πρόλαβαν να δούνε το φως της δημοσιότητας έως το 2004, ο Κων ξετυλίγει το ταλέντο του στην αφήγηση και στην ικανότητα του να προσαρμόζει το σχεδιαστικό του ύφος ανάλογα με την ατμόσφαιρα της κάθε ιστορίας, μέσα από μια πλειάδα διαφορετικών χαρακτήρων. Μέσα λοιπόν από τις σελίδες αυτής της αυτοέκδοσης πρωτοεμφανίζονται και οι χαρακτήρες /παρωδία υπερηρώων της Μπουμ-Μπουμ Λίνας και της παρέας της, με σαφέστατες αναφορές στις ιστορικές προσωπικότητες του 1821 (και όχι μόνο). Οι χαρακτήρες αυτοί αναπτύχθηκαν περαιτέρω στην πορεία και περάσαν μέσα από τις σελίδες του περιοδικού «Γαλέρα» με την μορφή τρισέλιδων ιστοριών, ενώ στα 2007, από τις εκδόσεις Χαραμάδα αυτή την φορά, κυκλοφορεί ο τίτλος Giant Sized Fascists, ένα τεύχος 32 σελίδων, αποκλειστικά αφιερωμένο στην λεγώνα των Υπερ-Ελλήνων υπερηρώων. Ο τίτλος θα γνωρίσει και μια επανατύπωση, αυτή την φορά από τις εκδόσεις Jemma Press στα 2010 με επιπλέον 16 σελίδες περιεχόμενου, με τα ευρηματικά “origin stories” των χαρακτήρων, αλλά και ένα δεύτερο τεύχος – sequel, επίσης 48 σελίδων. Οι αναφορές στην προσωπικότητα της Μπουμπουλίνας και του Μιαούλη είναι σαφέστατες, αλλά κατά τα άλλα δεν υπάρχει καμία απολύτως σχέση με τον αγώνα του 1821. Τα κόμικς αυτά αποτελούν μια ξεκαρδιστική και σαρκαστική κριτική στις απανταχού εθνολυτρωτικές ιδεοληψίες, τσαλακώνοντας εύστοχα το μύθευμα γύρω από προσωπικότητες της ελληνικής ιστορίας και παράδοσης, σε ένα πακέτο αφήγησης, που μιμείται σκοπίμως την αισθητική και το στήσιμο των υπερηρωικών κόμικς τύπου X-MEN (εποχής Τζακ Κίρμπι), αλλά και ελληνικών ηθικοπλαστικών εφηβικών περιοδικών.
Την συνέχεια στην επική μας αυτή αναγνωστική αναζήτηση θα την δώσει η έκδοση (και δωρεάν διανομή!) στα 2012 της «Μαύρης Φουστανέλας», του δημιουργού Χ. Σταμπουλή. Ο κεντρικός ήρωας της ιστορίας είναι μια έμπνευση του δημιουργού Γιώργου Τσακιρέλλη και αποτελεί έναν αυθόρμητο πειραματισμό του, μέσα στα πλαίσια των πρώτων εκθέσεων του Comic N’ Play (2004), για την δημιουργία ενός «βουκολικού» όπως το χαρακτήριζε…manga (!)∙ ένας βοσκός, με όπλο του την γκλίτσα και με αδάμαστη λίμπιντο, κάνει άνω-κάτω την τουρκοκρατούμενη ύπαιθρο. Την πρωτόλεια αυτή ιδέα την δανείστηκε και ανέπτυξε περαιτέρω ο δημιουργός Χρ. Σταμπουλής, ολοκληρώνοντας μια ιστορία που κυκλοφόρησε ως αυτοέκδοση στα 2012. Το έργο, αν και ξεκινάει ως μια παρωδία κόμικς πολεμικών τεχνών (άλλωστε, για βουκολικό manga πρόκειται), με πολλές και ξεκαρδιστικές αναφορές στην δημοφιλή κουλτούρα, καταλήγει, μέσα από μια σειρά αλλοπρόσαλλων καταστάσεων, να είναι μια πολύ έξυπνη κριτική στο μύθευμα της ελληνικής επανάστασης, με δυναμικό σχέδιο, γρήγορη σκηνοθεσία και σαρκαστικό χιούμορ. Έτσι, η οδύσσεια ενός απλοϊκού τσοπάνη για την χαμένη και αγαπημένη του προβατίνα, την Μαυροβουλίτσα, καταλήγει να γίνεται ένα πολιτικό μανιφέστο, καθώς η επική του αναζήτηση τον φέρνει αντιμέτωπο πρόσωπο με πρόσωπο με όλες τις μορφές της Ελληνικής Επανάστασης στο φόντο της ναυμαχίας του Ναβαρίνο. Το κόμικς αυτό επανακυκλοφόρησε και σε σκληρόδετο συλλεκτικό τόμο, πάλι από τις εκδόσεις Inksitu comix, μαζί με τις δύο συνέχειες των εξίσου ξεκαρδιστικών περιπετειών της «Μαύρης Φουστανέλας», όπου ο δημιουργός χρησιμοποιεί τον κεντρικό του χαρακτήρα ως όχημα για να διατυπώσει έμμεσα τις θρησκειολογικές και υπαρξιακές του ανησυχίες.
Μια διαφορετική πινελιά στην περίοδο μας προσφέρει η δημιουργική σύμπραξη του σεναριογράφου Δ. Σαββαΐδη και του δημιουργού κόμικς Γ. Ρουμπούλια, μέσα από την τετραλογία κόμικς με τίτλο «Μυθοναύτες», της εκδοτικής Addart (2016). Η κεντρική ιδέα ανήκει στον χώρο της ενήλικης μυθοπλασίας τύπου steampunk και ακολουθεί πολύ αξιόπιστα το μοτίβο του «Συντροφιά των Αξιότιμων Κύριων» των A. Moore και K. O’Neil. Η δράση του κόμικς τοποθετείται αμέσως μετά την λήξη της επανάστασης, όπου ο Ι. Καποδίστριας, σε μια προσπάθεια να εξωραΐσει το νεοσύστατο ελληνικό κράτους, αναθέτει σε μια ομάδα ηρώων να ξεπαστρέψουν τα τέρατα της ελληνικής μυθολογίας, που εξακολουθούν να τρομοκρατούν τους πληθυσμούς της υπαίθρου. Με σελίδες άφθονης δράσης, ζυγισμένες πινελιές χιούμορ και με την -αναγνωρίσιμη πλέον- υπερηρωική σχεδιαστική γραμμή του Ρουμπούλια, το δημιουργικό δίδυμο καταφέρνει να μας προσφέρει μια γεύση ηρωικού κόμικς με αυθεντικό ελληνικό περιεχόμενο. Στα συν της σειράς θα επισημάνουμε και τα εγκυκλοπαιδικού τύπου σημειώματα που συνοδεύουν στο τέλος το κάθε τεύχος, με πληροφορίες για την περίοδο, αλλά και τις φιλολογικές αναφορές στις οποίες βασίστηκε η απόδοση της κάθε μυθολογικής οντότητας, που χρησιμοποιείται στο σενάριο των κόμικς. Δεν έχει επομένως άμεση σχέση με την ελληνική επανάσταση – η υπόθεση κινειται σαφέστατα στον χώρο της φανταστικής αφήγησης με σαφείς αναλογίες/ομοιότητες σε αντίστοιχα κόμικς δράσης- αλλά οι χαρακτήρες του έργου μας παρουσιάζονται ως απόμαχοι βετεράνοι του ένοπλου αγώνα για την ελευθερία.
Σίγουρα το πιο επικό, όχι μόνο σε ύφος αλλά και σε έκταση, έργο κόμικς για την ελληνική επανάσταση του ’21, έρχεται από την πένα του Θεσσαλού δημιουργού Θανάση Καραμπάλιου, με το πρώτο τεύχος της σειράς «1800» στα 2018, από τις εκδόσεις Jemma Press. Η ιστορία του κόμικς διαδραματίζεται στην προεπαναστατική Θεσσαλία, όπου ένας πρώην αρματολός, ο Δήμος Καραμάνος, έχει αποσυρθεί από την ενεργό δράση, επιθυμώντας να ζήσει μια φυσιολογική ζωή με την πενταμελής οικογένεια του. Μια σειρά από γεγονότα όμως τον αναγκάζουν να ξαναπάρει τα όπλα, καθώς δεν μπορεί να αποφύγει το «ένοχο» παρελθόν του. Εκ πρώτης όψεως, η ιστορία σίγουρα δεν περιστρέφεται γύρω από κάποια πρωτότυπη πλοκή, αλλά ακολουθεί το κλασικό μοτίβο των κόμικς περιπέτειας με σκληροτράχηλους αντιήρωες-εκδικητές. Εκεί όμως που το εν λόγω κόμικς πρωτοτυπεί είναι στο ότι καταφέρνει να αποδώσει πιστά μια εποχή, τους ανθρώπους της, τα κίνητρα τους, εμβαθύνει στους χαρακτήρες και το -κυριότερο- απομυθοποιεί επώνυμες μορφές της ιστορίας (ο Κολοκοτρώνης, ο Νικοτσαράς, ο Αλή Πασάς έχουν την τιμητική τους στις σελίδες του κόμικς), απαλλαγμένους από εθνοπατριωτικές υπερβολές και με μια απενοχοποιημένη προσέγγιση. Κατόπιν εκτενούς βιβλιογραφικής έρευνας για την περίοδο απο πλευράς του δημιουργού, που μοιράζεται τις πηγές του στο επιμύθιο του κάθε τίτλου, η σειρά 1800 βρίσκεται αυτή την στιγμή στο 4ο τεύχος της και ο δημιουργός της μας διδάσκει μέσα από τις σελίδες του κόμικς του, πως οι ζωές των απλοϊκών ανθρώπων εκείνης της εποχής ήταν, ή μπορούσαν να είναι, πολύ συναρπαστικές χωρίς απαραιτήτως να εξυπηρετούν και κάποιο ιδεώδες. Ο απλός, καθημερινός αγώνας για την επιβίωση τους ήταν μια διαρκής περιπέτεια.
Την αναφορά μας ολοκληρώνει και η μοναδική έκδοση κόμικς που αναφέρεται στην ελληνική επανάσταση, αλλά δεν είναι σύλληψη Έλληνα δημιουργού. Πρόκειται για το έργο «Τα Παιδιά της Επανάστασης» (εκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ, 2020) ή αλλιώς “Sons Of Chaos” στο πρωτότυπο αγγλικό. Ο αμερικανός σεναριογράφος C. Jaymes (γνωστότερος για την συμμετοχή του στην τηλεοπτική σειρά Lost), εμπνεύστηκε από μια ιστορία που είναι σχεδόν άγνωστη πέρα από τα σύνορα του ελλαδικού χώρου και προσπάθησε να σκιαγραφήσει τις σχέσεις ανάμεσα στον Αλή Πασά των Ιωαννίνων και τον όμηρο του Μάρκο Μπότσαρη. Έτσι, προκύπτει μια ιστορία ενηλικίωσης, που μπλέκει την ιστορία με την μυθοπλασία, μέσα σ’ έναν κόσμο που βρίσκεται σε αναβρασμό. Η ιστορία του κόμικς δεν επικεντρώνεται στα ιστορικά γεγονότα, αντιθέτως είναι πλούσια σε εντελώς ανιστόριτες καταστάσεις, που στόχο έχουν να εξυπηρετήσουν την δραματοποίηση της πλοκής. Αντιστοίχως, το δυναμικό σχέδιο και σκοτεινή χρωματική παλέτα του Αργεντίνου Α. Aragon (γνωστός από την δουλειά του πάνω στον ήρωα Deadpool), μολονότι δεν είναι ιστορικά ακριβή (τα Ιωάννινα π.χ. απεικονίζονται ως μια εναλλακτική χολιγουντιανή Βαγδάτη), πετυχαίνουν να μας βυθίσουν στις γκρίζες ζώνες μεταξύ του καλού και του κακού, εκεί δηλαδή όπου οι έννοιες της δικαιοσύνης, της αφοσίωσης και της εμπιστοσύνης μπορεί να ερμηνεύονται διαφορετικά για τον καθένα. Συμπερασματικά, αν και ξεκινάει σαν μια δουλειά αξιώσεων και σίγουρα δημιουργήθηκε με καλές προθέσεις, είναι ένα έργο που χρησιμοποιεί την ιστορία ως μια αφορμή έμπνευσης, αλλά μάλλον για να αφηγηθεί κάτι άλλο. ‘Ετσι, αν και δεν πετυχαίνει να μας κάνει να ταυτιστούμε με τα κίνητρα και τον χαρακτήρα του πρωταγωνιστή, το κόμικς αυτό πιθανόν να προκαλέσει την περιέργεια των αναγνωστών του, ώστε να αναζητήσουν μόνοι τους περισσότερες πληροφορίες για τα πρόσωπα της ιστορίας. Εφόσον πρωτίστως απευθύνεται σε ξένο αναγνωστικό κοινό, κάτι τέτοιο σίγουρα είναι ένα όφελος.
Για όσους από εσάς θέλετε να μάθετε για επιτραπέζια παιχνίδια που αναφέρονται στην συγκεκριμένη ιστορική θεματική, σας προτείνουμε να διαβάσετε αυτό το άρθρο!
Ελπίζουμε λοιπόν με την σειρά μας η συγκεκριμένη λίστα κόμικς να σας προκαλέσει να αναζητήσετε και άλλα παρεμφερή αναγνώσματα, αλλά και τους δημιουργούς ώστε να εμπνευστούν από την περίοδο!